Η εκκλησία μας συνήθως, γιορτάζει τη μνήμη των αγίων της την ημέρα της επετείου του θανάτου τους που θεωρείται γενέθλιος ημέρα. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο στις 30 Ιανουαρίου. Δηλαδή την ημέρα αυτή δεν γιορτάζουμε τη μνήμη του θανάτου των τριών Ιεραρχών αλλά την κοινή γιορτή τους. Γιορτή κατά την οποία η Εκκλησία μας τιμά και συνεορτάζει τους τρεις μεγάλους Ιεράρχες της.
Η κοινή γιορτή τους
Την κοινή γιορτή των «τριών μεγίστων φωστήρων της Τρισηλίου Θεότητας» καθιέρωσε και γιορτάζει αδιάκοπα από τον 11ο αιώνα μέχρι σήμερα η Ορθόδοξη Εκκλησία μας.
Αφορμή για την καθιέρωση του συνεορτασμού των Τριών Ιεραρχών, ανεξάρτητα από την ιδιαίτερη γιορτή του καθενός, υπήρξε μια διένεξη μεταξύ των Χριστιανών. Αυτή ξεκίνησε από τη διαφωνία που υπήρχε ανάμεσα στους μορφωμένους άνδρες στην Κωνσταντινούπολη για το ποιος από τους Τρεις Ιεράρχες είναι ο πιο σπουδαίος. Αυτό έγινε την εποχή του Αυτοκράτορα Αλεξίου Κομνηνού (1081-1118).
Οι Χριστιανοί είχαν χωριστεί σε τρεις διαφορετικές ομάδες. Έτσι δημιουργήθηκαν τρεις αντιμαχόμενες η μια την άλλη παρατάξεις, των Ιωαννιτών, των Βασιλιτών και των Γρηγοριτών.
Το θέμα έπαιρνε επικίνδυνες διαστάσεις για τους Χριστιανούς. Τότε ο Μητροπολίτης Ευχαϊτων Ιωάννης ο Μαυρόπους πρότεινε να συσταθεί, κατά προτροπή των ίδιων των Τριών Ιεραρχών, τους οποίους είδε σε οπτασία, κοινή γιορτή και για τους τρεις, η οποία έγινε με ευχαρίστηση δεκτή από όλους τους Χριστιανούς.
Έτσι καθιερώθηκε να γιορτάζεται στις 30 Ιανουαρίου η κοινή γιορτή των Τριών Ιεραρχών, τη μνήμη των οποίων τιμά η Εκκλησία μας και σέβεται ιδιαίτερα το ευσεβές πλήρωμα των πιστών της. Και δικαίως, διότι οι τρεις αυτές μεγαλώνυμες προσωπικότητες του Χριστιανισμού υπήρξαν πραγματικά μεγάλοι Ιεράρχες, ένδοξοι θεολόγοι, οικουμενικοί διδάσκαλοι, πρότυπα ποιμεναρχών, εξαίρετοι Πατέρες και κορυφαίες άγιες μορφές της Εκκλησίας μας.
Από την εποχή της Τουρκοκρατίας, ίσως και παλιότερα υπήρχε το έθιμο: η γιορτή των Τριών Ιεραρχών να θεωρείται και ως γιορτή της παιδείας. Σύμφωνα λοιπόν μ’ αυτό το παλιό έθιμο η Σύγκλητος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου των Αθηνών, αποφάσισε το 1841 η γιορτή των Τριών Ιεραρχών να θεωρείται και ως γιορτή των Ελληνικών Γραμμάτων.
Η άριστη και αρμονική σύνδεση των δύο γιορτών: των Τριών Ιεραρχών και των Ελληνικών Γραμμάτων ήταν τόσο πετυχημένη, όσο ήταν και η αρμονική σύζευξη της Χριστιανικής πίστεως με την Ελληνική μόρφωση που συνδυάζουν θαυμάσια ο Μέγας Βασίλειος, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος.
Βασίλειος ο Μέγας
Ο Άγιος Βασίλειος ή Βασίλειος Καισαρείας, υπήρξε επίσκοπος Καισαρείας και θεωρείται Πατέρας της Εκκλησίας και ένας εκ των μεγαλύτερων θεολόγων της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η συμβολή του στην χριστιανική θεολογία θεωρείται κεφαλαιώδης ενώ σ΄ αυτόν αποδίδεται και η «θεία λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου». Ο Μέγας Βασίλειος σπούδασε στην Αθήνα και θεωρούσε πολύ σημαντική τη μελέτη των κλασσικών συγγραφέων και της ελληνικής φιλοσοφίας, φυσικά υπό το χριστιανικό πρίσμα.
Ιωάννης ο Χρυσόστομος
Θεωρείται πως η γλώσσα του «έσταζε μέλι» καθώς υπήρξε ο πιο χαρισματικός ρήτορας της εποχής του. Διετέλεσε Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως και αφιέρωσε τη ζωή του στην ανάπτυξη της φιλανθρωπίας. Μάλιστα τα ημερήσια συσσίτια που οργάνωσε έτρεφαν 7.000 ανθρώπους!
Στη ζωή του υπήρξε υπόδειγμα ασκητή ενώ δεν παρέλειπε να καταδικάζει εκείνους τους ιερείς που πλούτιζαν από την ιδιότητά τους. Ήταν τέτοια η σκληρή κριτική που ασκούσε στους Αυτοκράτορες, που τελικά η αυλή τον κυνήγησε και τον εξόρισε.
Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός
Γνωστός και με το προσωνύμιο «θεολόγος», ο Γρηγόριος υπήρξε Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης τον 4ο αιώνα. Η επιρροή του στην Τριαδική θεολογία θεωρείται τόσο σημαντική που έγινε γνωστός ως «Τριαδικός Θεολόγος». Τα περισσότερα από τα έργα του επηρεάζουν τους σύγχρονους θεολόγους, ειδικά όσον αφορά τα τρία Πρόσωπα της Αγίας Τριάδας. Ήταν σφοδρός οπαδός των γραμμάτων και επιθυμούσε να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ ελληνόφωνων και λατινόφωνων θεολόγων της εποχής του.
Μερικά από τα σοφά τους λόγια.
Η ανατροφή και η μόρφωση των παιδιών ήταν ένα θέμα που τους ενδιέφερε ιδιαίτερα γι΄ αυτό και πολλές είναι οι συμβουλές τους προς γονείς και παιδαγωγούς:
Λέει ο Μέγας Βασίλειος:
«Να προσέχουν τα παιδιά με ποιους συναναστρέφονται, να προσέχουν ποιους κάνουν φίλους. Όπως ο μολυσμένος αέρας, όταν τον εισπνεύσουμε, αφήνει μέσα μας χωρίς να τα βλέπουμε μικρόβια της αρρώστιας, έτσι και το κακό περιβάλλον αφήνει μέσα στη ψυχή του παιδιού τη μόλυνσή του.»
Κι όταν διαβάζουν τα παιδιά, αλλά και όλοι μας πρέπει να κάνουμε όπως οι μέλισσες που με πολλή σοφία τρυγούν από κάθε άνθος, μόνο ότι είναι χρήσιμο.
Οι γονείς οφείλουν να φροντίζουν για τη μόρφωση των παιδιών τους περισσότερο από οτιδήποτε άλλο.
Λέει ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος:
«Οι γονείς που δε φροντίζουν για τη μόρφωση των παιδιών τους θεωρούνται φονιάδες, γιατί η μόρφωση είναι που θα καλλιεργήσει την ψυχή του παιδιού.»
Οι γονείς οφείλουν ακόμα να συμβουλεύουν τα παιδιά τους, γιατί κατά το Μέγα Βασίλειο:
«Άνθρωπος που δεν συμβουλεύεται άλλον μοιάζει με ακυβέρνητο πλοίο, που έχει παραδοθεί στη δύναμη των ανέμων»
Σε καμιά περίπτωση όμως δεν πρέπει να τα επιπλήττουν συνεχώς γιατί, όπως τονίζει ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος:
«Όποιος επιπλήττει τους νέους χωρίς συγχρόνως να τους παρηγορεί, τους κάνει σκληρότερους. Διότι δεν μπορούν να σηκώσουν το φορτίο των συνεχών ελέγχων και γι΄ αυτό και με βιαιότητα αντιδρούν. Για να προλάβουμε λοιπόν τους πόνους που προκαλούν οι έλεγχοι, πρέπει να τους συνοδεύουμε με λόγια καλοσύνης»
Ο Μ. Βασίλειος λέει για το ίδιο θέμα:
«Είναι αποτελεσματικότερη η παιδαγωγία που γίνεται με λογικό και ήπιο τρόπο, παρά εκείνη που έχει ως αιτία της το θυμό και την οργή.»
Θέλοντας να χτυπήσουν διάφορα ελαττώματα των ανθρώπων και να τους βοηθήσουν να διορθωθούν λένε:
Για την πλεονεξία:
Μ. Βασίλειος:
«Ο άρτος που κατακρατείς ανήκει στον πεινασμένο. Τα ρούχα που εσύ φυλάγεις στις αποθήκες σου ανήκουν σ΄ αυτούς που δεν έχουν. Τα παπούτσια που μένουν αχρησιμοποίητα στο σπίτι σου ανήκουν στους ξυπόλυτους.»
« Το χρυσάφι δε βρέθηκε για να δενόμαστε μ΄ αυτό, αλλά για να λύνουμε τους δεμένους.»
Λένε ακόμα οι τρεις σοφοί δάσκαλοι:
«Δεν είναι φτωχός εκείνος που δεν έχει τίποτε, φτωχός είναι όποιος επιθυμεί πολλά. Δεν είναι πλούσιος εκείνος που έχει πολλά, αλλά εκείνος ο οποίος τίποτε δεν έχει ανάγκη.»
Συμβουλές τους για τη φιλία
Γρηγόριος Θεολόγος:
«Τίποτα αντάξιο δεν υπάρχει του πιστού φίλου»
όμως:
«Σε καμιά περίπτωση της ζωής σου να μην κάνεις φίλο τον άνθρωπο τον πονηρό»
γιατί:
«Σε ψυχές διεφθαρμένες, τίποτε απ΄ τα καλά δεν είναι αξιόπιστο».
Ιωάννης Χρυσόστομος:
«Πολύ πιο εύκολα μπορεί κανείς να σηκώσει με τους φίλους του την πιο ανυπόφορη συμφορά παρά μονάχος του την πιο μεγάλη ευτυχία».
ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΟ ΤΡΙΩΝ ΙΕΡΑΡΧΩΝ (30 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ)
Τούς τρεῖς μεγίστους φωστῆρας τῆς τρισηλίου Θεότητος, τούς τήν
οἰκουμένην ἀκτῖσι δογμάτων θείων πυρσεύσαντας, τούς μελιρρύτους
ποταμούς τῆς σοφίας, τούς τήν κτίσιν πᾶσαν, θεογνωσίας νάμασι
καταρδεύσαντας, Βασίλειον τόν μέγαν καί τόν θεολόγον Γρηγόριον, σύν
τῷ κλεινῷ Ἰωάννῃ, τῷ τήν γλῶτταν χρυσορρήμονι, πάντες οἱ τῶν λόγων
αὐτῶν ἐρασταί, συνελθόντες ὕμνοις τιμήσωμεν˙ αὐτοί γάρ τῇ Τριάδι ὑπέρ
ἡμῶν ἀεί πρεσβεύουσιν.
Απόδοση
Αυτά τα τρία φωτεινά αστέρια που παίρνουν λάμψη από τον Θεό αυτούς που
φώτισαν την οικουμένη με τη θεϊκή διδασκαλία αυτά τα ποτάμια της σοφίας,
που ξεδίψασαν όλη την πλάση με τη γνώση του Θεού τον Μέγα Βασίλειο,
τον Γρηγόριο τον Θεολόγο και τον ξακουστό Ιωάννη που τα λόγια του ήταν
χρυσάφι, όλοι εμείς που θαυμάζουμε τη σοφία τους, ας μαζευτούμε να τους
τιμήσουμε με ύμνους, γιατί αυτοί πάντοτε παρακαλούν τον Θεό για μας.